Stefan Zawidzki

Stefan Zawidzki (1906-1920), harcerz, uczeń I Gimnazjum Męskiego (obecnej Jagiellonki), jeden z pięciu płockich „orląt”. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem za Męstwo i Odwagę. Bronił miasta w 1920 r., nie ukończywszy nawet 15 lat. 14 maja 2021 r., minęło sto lat od wydania rozkazu, w którym Stefan Zawidzki i Antolek Gradowski (również pośmiertnie) otrzymują KW.

Stefan Zawidzki jest najmniej znany wśród najmłodszych obrońców miasta w wojnie polsko-bolszewickiej. Może dlatego, że zginął i nie ma swojej legendy, może dlatego, że pochowany został w grobie dziadków Więcławskich, a może dlatego, że matka, choć zmarła w 1966 roku, dożywszy 81 lat, nie napisała wspomnień o synu, a przynajmniej takich nie znaleziono. W każdym razie Płock pamięta o tym bohaterskim chłopcu. Z inicjatywy nauczycielskiej Solidarności ma swoją ulicę.

Rodzicami  Stefana byli Józef, artysta złotnik mający swoją pracownię w Płocku i Joanna Więcławska. Rodziny były ze sobą spokrewnione, co wpłynęło na ich przyszłe losy całej. Na małżeństwo potrzebna była zgoda biskupa. Stefan był ich jedynym i najstarszym synem, kolejny przyszedł na świat martwy, a następny potomek płci męskiej, po trzech miesiącach życia, odszedł. W wieku zaledwie 33 lat umarł też ojciec Stefana, zapewne nie bez związku ze swoją pracą (zajmował m. in. odzyskiwaniem złota przy użyciu rtęci). Jedynaka wychowywała matka i ciotka.

Stefan Zawidzki, za młody na ochotnika, zaciągnął się do Straży Obywatelskiej. Pewne jest, że zginął 18 sierpnia. W aktach SO zachowała się informacja, że chłopca dosięgnęła kula na Starym Rynku. Według relacji rodzinnych chłopiec z drewnianym karabinem własnej konstrukcji (G. Gołębiewski karabin uznaje raczej za legendę, ew. broń Zawidzki mógł mieć z zasobów SO) walczył na Starym Rynku i zginął jak prawdziwy męczennik, rozniesiony na kozackich szablach. Matka po kilku godzinach znalazła go i zaniosła do domu. Odtąd nie miała już nie tylko męża, ale i jedynego syna. W akcie zgonu Stefana pojawia się ul. Kościuszki, ale za miejsce bohaterskiej śmierci Zawidzkiego przyjmuje się Stary Rynek. W zbiorach rodzinnych zachował się niewielki pamiętnik Stefana z sześcioma wpisami z kwietnia 1920 r. Jest wśród nich dedykacja autorstwa niejakiego Karola K.:

Gdy będę leżał pod ziemi głazem

I kryć mnie będzie ziemi mogiła,

Przypomnij sobie, że te wyrazy,

Ręka przyjaciela kreśliła.

Stefan Zawidzki raczej wyprzedził Karola K. w drodze do nieba.

Źródło: Grzegorz Gołębiewski, Stefan Zawidzki (1906-1920) – bohaterski obrońca Płocka w 1920 r., „Notatki Płockie” 2018 nr 1(254), s. 34-39