Antoni Gradowski

Antoni Gradowski (1905-1920) – najmłodszy poległy obrońca Płocka 1920 r., kawaler Krzyża Walecznych (pośmiertnie), symbol obrony miasta przed najazdem bolszewickim. Jest patronem płockiej ulicy. Dla płocczan pozostał małym Antolkiem.

Pochodził z rodziny o tradycjach niepodległościowych. Dziadek ze strony matki został zesłany na Syberię za udział w powstaniu styczniowym. Był synem Stanisława i Kamili ze Zgorzelskich. Uczył się w I Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej (późniejsza Jagiellonka). Mieszkał przy ul Kościuszki i, jak każde dziecko na tzw. Górkach Niemieckich, bawił się z kolegami w żołnierzy. Przyszło mu polec w prawdziwej wojnie. 18 sierpnia 1920 r. wybiegł z domu, wspomina siostra, był sanitariuszem, nosił żołnierzom amunicję, meldunki, w przerwie wpadł na chwilę na herbatę. Pocałował Stasię na pożegnanie. Nie wrócił tego dnia ani następnego. Dopiero po kilku dniach matka dowiedziała się o jego śmierci. Z aktu zgonu wynika, że Antolek nie zdążył wziąć udziału w walce, bo zginął w czasie wymiany ognia na przedpolach, jednak większość podaje za Grzymałą-Siedleckim, że został zarąbany przez Kozaków.

Pierwotnie chłopiec został pochowany w tzw. Bratniej Mogile, nazywanej dziś Kopcem Harcerzy. Dopiero po kilku dniach matka uzyskała zezwolenie na ekshumację i Antolek spoczął na cmentarzu przy ul. Kobylińskiego. Pogrzeb był prawdziwym wydarzeniem. „Widziałem ten biały, dzieciom przypisany karawan i konie białymi kapami przykryte”, pisał, obecny akurat w Płocku, wyraźnie wzruszony Grzymała-Siedlecki. Rodzina, nie mogąc znieść życia w mieście pełnym śladów po ukochanym dziecku, przeniosła się do stolicy.

„Jeden czyn wart jest więcej niż tysiąc słów” – 16 maja 1921 r. te słowa padły podczas uroczystej dekoracji mogił Antolka Gradowskiego i Stefana Zawidzkiego Krzyżem Walecznych.

Źródło: Grzegorz Gołębiewski, Płoccy harcerze w walce o niepodległość i granice Polski w latach 1914-1921 [w:] Benedykt Sandomierski, Michał Kacprzak, Dzieje harcerstwa płockiego, Płock 2013, s. 41-83