„Nad Niemnem” czytane nad Wisłą

Podczas XII edycji Narodowego Czytania cała Polska – wzdłuż i wszerz oraz od góry do dołu, od Pary Prezydenckiej po setki miasteczek i wsi, których ojczyzną jest ta sama polszczyzna – oddała się lekturze „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.            Płock przyjął Orzeszkową – tak jak wcześniej innych klasyków literatury polskiej – w Książnicy, gdzie czytających i publiczność powitała jej wicedyrektor – Elżbieta Dobroń. Czytaliśmy w ogrodzie, dzięki czemu legendarne opisy przyrody (zmora mniej wytrwałych licealistów) zyskały stosowną oprawę, wykwintne salonowe rozmowy (pełne psychologicznych niuansów) spisane wielokrotnie złożonymi zdaniami (niektóre ciągną się przez pół strony) majestatycznie unosiły się nad Tumami, zaś słońce powoli, powoli (wszak epopeja liczy sobie trzy tomy) wędrowało nad Wisłą – dokładnie tak jak czyniło to nad Niemnem.

Powyższe okoliczności były dla Książnicy – która od lat jest organizatorem Narodowego Czytania – nie lada wyzwaniem. Po pierwsze logistycznym, bo czytających było w tym roku wyjątkowo wielu (w sumie około 90 osób, z czego 50 czytelników indywidualnych i 15 czytelniczych drużyn ze szkół podstawowych i ponadpodstawowych), zaś po drugie – redaktorskim, bo przygotowując tekst, chcieliśmy, by wybrzmiały wszystkie główne wątki opisane przez Orzeszkową (narodowe, społeczne, miłosne) i wszystkie literackie aspekty powieści (te pozytywistyczne i te romantyczne, te zakorzenione w realiach XIX wieku i te ponadczasowe). Udało się wspaniale – w dużej mierze dzięki brawurowym wykonawcom.

Nasi goście chętnie przywdziewali stroje z epoki, korzystali z przygotowanych rekwizytów, całym sercem wcielali się w postacie z powieści (z radością wychodząc z ról granych na co dzień we współczesnym Płocku), ale przede wszystkim – ze swadą i nie szczędząc strun głosowych czytali. Zgromadzona w książnicowym ogrodzie publiczność szybko przeniosła się wstecz, w tamten czas i tamte miejsca, pomiędzy bohaterów, których tak barwnie opisała Orzeszkowa. Kiedy prezydent Roman Siemiątkowski zaintonował:

Ty pójdziesz górą, ty pójdziesz górą,
A ja doliną;
Ty zakwitniesz różą, ty zakwitniesz różą,
A ja kaliną.

rozległy się gromkie brawa jak po jazzowej improwizacji. Takich spontanicznych interakcji wykonawca-publiczność było więcej, szczególnie w momentach, by tak rzec, metaliterackich, np. kiedy Mariusz Pogonowski z małżonką Agnieszką Warchoł-Pogonowską przeczytali miłosny dialog, który zabrzmiał w ich ustach tak szczerze i osobiście, jakby mieli na myśli wcale nie bohaterów XIX-wiecznej powieści.

W ogóle dzięki zaangażowaniu narodowo czytających płocczan okazało się, że „Nad Niemnem” to nie tylko książka spoglądająca wstecz – na powstanie styczniowe (którego 160. rocznicę obchodzimy) czy dawne kresy Rzeczpospolitej (mieszkająca na grodzieńszczyźnie Orzeszkowa miała bystre oko etnografa). Będące osią powieści społeczne konflikty wciąż powracają (choćby przed zbliżającymi się wyborami do sejmu), a wyraziście nakreślone postacie głównych bohaterów to archetypy całkiem współczesnych Polaków. A poza tym to przecież Orzeszkowa, więc wątki emancypacyjne i mocne głosy kobiet musiały zabrzmieć, choćby nawet nie zawsze się ze sobą zgadzały w kwestii otwarcia okna.

Dziękujemy za to, że byliście z nami. Zapraszamy za rok na Narodowe Czytanie „Kordiana” Juliusz Słowackiego.

Wydarzenie było częścią Europejskich Dni Dziedzictwa 2023 „Żywe dziedzictwo – tradycje od pokoleń”.